Straffen en belonen

Als we spreken over communicatie met je paard, dan gaat het vooral over het gebruik van een gemeenschappelijke taal, die zowel paard als ruiter kunnen begrijpen en gebruiken. Het komt dan ook heel goed uit dat, zelfs als wij mensen hoofdzakelijk communiceren via een gesproken taal, en paarden via hun lichaamstaal, we iets gemeenschappelijks hebben: we leren grosso modo op dezelfde manier.

Conditionering

Er bestaan twee grote types conditionering, ontstaan uit het behaviorisme: de klassieke conditionering, beschreven door Pavlov (die ken je ongetwijfeld van de hond en de bel) en de operationele conditionering van Skinner.

Eerst en vooral moeten we er even aan herinneren dat conditionering niet slecht is. We hebben het niet over aangeleerde hulpeloosheid of lobotomieën, dat heeft niets te maken met wat we hier willen vertellen. Wij, als mens, zijn ook geconditioneerd, en toch hebben we niet de indruk dat we robots zijn die je om het even wat kunt laten doen, zelfs tegen onze wil!

Terug naar de kern van de zaak nu:

- Klassieke conditionering is het koppelen van een oorspronkelijk neutrale stimulus aan een onvrijwillige reactie van het organisme. Het beroemdste voorbeeld daarvan is dat van de hond en de bel van hierboven: als de hond eten krijgt, begint die vanzelf te kwijlen. Als je dan verschillende keren eerst een belletje laat rinkelen voordat je de hond zijn eten geeft, gaat hij na een tijdje beginnen te kwijlen vanaf het moment dat hij het belletje hoort. Op het einde van het experiment gaat de neutrale stimulus (het rinkelende belletje) automatisch een onvrijwillige reactie oproepen bij het organisme (kwijlen), zelfs als er daarna geen eten volgt. Hierbij is het belangrijk om op te merken dat de reactie onvrijwillig is.

- Operationele conditionering daarentegen is een leerproces dat voortvloeit uit acties die het onderwerp (mens of dier) zelf bewust stelt, en uit de gevolgen van die acties. Een kind dat bijvoorbeeld met zijn hand aan de hete kookplaat komt, zal zich verbranden. Het zal pijn doen, en het kind zal leren dat je je hand maar beter niet op een hete kookplaat legt. Het was dus zijn eigen actie, namelijk zijn hand op de kookplaat leggen, die hem geleerd heeft dat dat geen goed idee is. Hetzelfde geldt voor paarden: als Hercules er op een dag toevallig in slaagt om de deur van zijn box te openen, naar buiten stapt en de voederbakken ontdekt, dan zal hij zich al snel realiseren dat het openen van de deur een wel heel leuk gevolg had. Hij zal die actie dan al snel herhalen, wat dat gedrag nog versterkt.

straffen-belonen-paard-paardrijden-conditionering-R+-R-

Straffen en belonen

Uit die voorbeelden heb je al wel begrepen dat leerprocessen kunnen resulteren in verschillende vaststellingen (in de voederbakken duiken is leuk, je hand verbranden is dat minder...). Conditionering komt dus voort uit de concepten van straffen en belonen.

Op internet is er heel wat te doen over straffen en belonen. We gaan het dus heel eenvoudig uitleggen: belonen doe je als je wil dat een gedrag sneller en gemakkelijker wordt gesteld (en dus versterkt wordt). Straffen doe je om te vermijden dat een gedrag gesteld wordt, dus om het te laten uitdoven. We kunnen het daarbij hebben over de vier kwadranten van (operationele) conditionering: er bestaan positieve beloningen, negatieve beloningen, positieve straffen en negatieve straffen. Opgelet: positief of negatief hebben hier geen enkele morele waarde, we willen daarmee dus niet 'goed' of 'slecht' zeggen. Het gaat hier gewoon over het 'toevoegen' of het 'wegnemen' van een stimulus.

-          Een positieve bekrachtiging (of beloning) betekent dat je een gewenst gedrag gaat versterken door er een aangename stimulus aan te koppelen die het tonen van dat gedrag gaat versterken. Bijvoorbeeld: als je paard al spelend gaat steigeren en je heeft hem daarna een snoepje, dan gaat hij de link leggen tussen dat steigeren en het krijgen van een snoepje, waardoor hij dat dus steeds vaker gaat doen.

-          Een negatieve bekrachtiging is het wegnemen van een onaangename stimulus op het moment dat een gewenst gedrag gesteld wordt. Bijvoorbeeld: als ik tegen de heup van mijn paard duw en ik daarmee ophoud op het moment dat hij opzij gaat, dan zal hij al snel begrijpen dat dat oncomfortabele gevoel (druk op zijn heup) verdwijnt op het moment dat hij opzij stapt.

-          Een positieve straf is het toevoegen van een onaangename stimulus om ongewenst gedrag te laten ophouden. Als mijn paard bijvoorbeeld bijt, dan tik ik op zijn neus om hem daarmee te laten ophouden. Ik voeg dus een onaangename stimulus toe aan een ongewenst gedrag om dat gedrag te laten uitdoven.

-          Een negatieve straf is het wegnemen van een aangename stimulus om een ongewenst gedrag te laten ophouden. Als mijn paard bijvoorbeeld tegen de deur van zijn box begint te stampen als hij mij hoort aankomen met de voeremmer, dan maak ik rechtsomkeert en krijgt hij voorlopig geen eten. Mijn paard zal dus leren dat hij niet krijgt wat hij wil (zijn eten) als hij tegen de deur stampt.

Zijn er dan goede en slechte zaken aan dit verhaal? Het antwoord op die vraag zal vooral afhangen van jouw capaciteit om die vier kwadranten toe te passen. Op wetenschappelijk niveau, vooral bij het trainen van honden, is het bewezen dat positieve bekrachtiging de meest aangename en meest effectieve manier is om honden op te voeden. Dat klinkt logisch: Een kind zal ook meer gemotiveerd zijn om zijn huiswerk te maken als je het een spelletje of een snoepje belooft als het klaar is, dan als je er de hele tijd tegen schreeuwt.

Dat wil wel niet zeggen dat je de andere kwadranten niet mag gebruiken: je moet ze op een doordachte en goed getimede manier toepassen. Paarden leren extreem goed met negatieve bekrachtiging, vooral als de stimulus wordt weggehaald op het moment dat zij het gewenste gedrag stellen. Als je je been niet verlegt op het moment dat je paard toegeeft aan de druk, dan gaat het niet begrijpen dat het effectief dat is wat je van hem verwacht. Als je je paard beloont met een snoepje, maar veel te laat na het gewenste gedrag, dan gaat het ook niet begrijpen wat je nu juist beloont. In die gevallen kan dat voor verwarring en frustratie zorgen (bij beide partijen trouwens).

Je gebruikt dus best bekrachtigingen: ze zijn gemakkelijker te begrijpen en toe te passen zijn dan straffen, die vaak complexer zijn. Dat betekent natuurlijk niet dat je een paard bijvoorbeeld niet opzij zou mogen laten gaan door je zweep te gebruiken als je zelf in gevaar bent.

Nogmaals: gebruik je gezond verstand: Het is nooit slim om met je paard te kijken wie de sterkste is (spoiler: je paard wint altijd), net zoals het ook niet slim is om met snoepjes te gaan werken als je je niet veilig voelt. En zoals gewoonlijk: als je je niet zeker voelt, bang bent om het verkeerd te doen, twijfelt, vastzit: doe een beroep op een (goede) professional om je te laten helpen!

Het blooming riders-team

Ontdek de tips van de blooming riders!

Is mijn paard gezond?

Zodra de bladeren aan de bomen beginnen te verkleuren worden we weer met onze neus op de feiten gedrukt: het wordt weer winter en dat kan al eens voor problemen zorgen bij je paard. Het juiste moment om een balans op te maken van de afgelopen tijd.

Straffen en belonen

Mis geen enkel nieuwtje van Decathlon!