Al je no-nonsense vragen over meditatie

Neuroloog, "topdokter" en professor Steven Laureys doet al meer 20 jaar baanbrekend onderzoek naar het menselijk bewustzijn. Zo bracht hij samen met zijn team de effecten van meditatie op de hersenen in kaart. In "het no-nonsense meditatieboek" geeft hij inzicht in de werking van meditatie op ons brein. In het teken van onze #kalminuwkotweek tijdens de afgelopen quarantaineperiode, organiseerden we een webinar waar we jullie vragen over meditatie voorlegden aan de professor.

U doet al heel lang onderzoek naar ons bewustzijn, maar u heeft zich pas recent verdiept in meditatie, van waar die interesse?

~De afgelopen 20 jaar deed ik met mijn team onderzoek op mensen met ernstige hersenstoornissen of ernstige hersenschade. Maar daarnaast probeerde ik als wetenschapper ook bewustzijn beter te begrijpen. Mijn interesse in meditatie is er pas echt gekomen door een een ontmoeting met Mathieu Ricard, een wetenschapper en eveneens Boeddhistische monnik, die een ware 'atleet' van de geest is, met een tienduizenden uren aan meditatie op zijn teller. Door hem te onderzoeken kwam ik tot de constatatie dat meditatie de structuur van de hersenen aanpast. Om tot dat effect te komen hoef je zelf geen zenboeddhist te worden. Mijn studies tonen aan, dat als je bvb. een achtal weken aan mindfulness doet, of een andere vorm van stress-relief beoefent, je evengoed dat effect zult hebben. ~

Wat betekent meditatie voor jou?

Meditatie voor mij is een bewuste vorm van monotasken. Iets wat je makkelijk kan doen als je even buiten bent, in de natuur, in een park of bos, maar evengoed op straat of op het openbaar vervoer. Meditatie is iets wat je op elk moment van de dag zou kunnen moeten toepassen wanneer je geconfronteerd wordt door bepaalde uitdagingen. Ik ben zeker geen zenmeester, of guru maar ik probeer elke dag een rustmoment in te bouwen tijdens mijn dag. Een rustpauze waar ik terugkoppel met mijn ademhaling. ~Soms zijn we streng met onszelf, en leggen we die lat ook heel hoog voor anderen. Meditatie helpt alles wat in perspectief te plaatsen.

Wat doet meditatie exact met je brein?

Dat is een goede maar een heel brede vraag die je kan vergelijken met ‘wat doet sport met je lichaam’ ~Alles hangt af van de oefening die je doet. Als je loopt, maak je je de spieren in je benen sterker, train je op gewichtheffen zal je stevige biceps krijgen. Bij meditatie geldt dezelfde regel. Als je dat regelmatig gaat doen hebben we gezien dat de connecties in je brein veranderen. Je kan het brein vergelijken met een boom met takken. We zagen dat de hoofdbanen of vertakkingen of 'grote autosnelwegen' tussen je hersenhelften tijdens meditatie structureel toenemen. Er wordt foutief aangenomen dat wanneer je niks doet je brein gaat flatlinen. We zagen dat meditatie net een actief proces in gang zet.

~Welke soort meditatie heeft het beste effect? ~~Meditatie is wat afstand nemen en juist minder druk zetten op jezelf. Meditatievormen gaan onderscheiden in 'goed', 'beter dan', 'slechter dan'..gaat daar helemaal tegenin. Ik zou meditatie niet willen zien als een discipline. Als je iets van meditatie wil proberen en enig effect wil ondervinden of zien raad ik aan acht weken aan een stuk, elke dag een beetje stress relief, ademhalingstechnieken of mindfulness oefeningen toe te passen zonder er al té obsessief mee bezig te zijn. Zonder druk.~Elke dag probeer ik dat te doen op mijn zelfgekozen manier. Een wandeling maken of een paar momenten voor mezelf uitkiezen om even terug te koppelen. Soms is dat lang of kort, maar ik doe het telkens ik afdwaal.. Of wanneer het even te veel wordt. Als zorgverlener en ouder is het belangrijk dat ik ook goed voor mezelf zorg, dat ik leer om te gaan met mijn emotie en in contact sta met mijn interne barometer. Iets wat we nooit echt hebben geleerd op school, noch door onze opvoeders. ~

Kan meditatie medicatie vervangen?

Ik zie het niet graag zwart-wit. Als je een medisch probleem hebt, praat er dan over met je professionele hulpverlener. ~Die zal je doorverwijzen naar een psycholoog of psychiater die je mogelijk meditatie, therapie en andere technieken zal voorstellen. Ik hou niet van het onderscheid tussen klassieke geneeskunde en alternatieve geneeskunde. Ik zie de twee als complementair. Ik ben blij dat we medicatie hebben, dat verbetert onze levenskwaliteit maar daarnaast is er zoveel wat we extra kunnen doen voor ons welbevinden. Ik hoor vaak van veel patiënten dat ze het jammer vinden dat ze pas met meditatie in contact zijn gekomen toen ze ziek werden. Waarom zou je ook wachten?~~Ik geloof echt dat we onze alledaagse levenshygiëne eens onder de loep moeten nemen: wat we eten, wanneer en hoeveel we slapen, de impact van onze sociale contacten en sport op ons leven....Het is de uitdaging voor elk van ons, om afhankelijk van onze noden na te gaan wat ons goed doet. Het is het uitproberen van verschillende dingen die naast een pilletje slikken zeker werken. Het klinisch effect van meditatie op de mens kan een even groot effect hebben als angstremmers of antidepressiva...

Hoe kan je meditatie toepassen op kinderen?

Ik heb een gezin met 5 kinderen. We doen wat we kunnen, maar de kinderen pikken dat echt op. Vanaf een leeftijd van vier jaar gaat dat natuurlijk wel makkelijker. Er zijn heel wat boeken zoals ‘stilzitten als een kikker’ die meditatie heel toegankelijk maken voor kinderen, en die ons toelaten om dat eens samen te ervaren met onze kinderen. Mijn oudste kinderen van 18 en 21 doen ook aan meditatie en dat helpt hen tijdens de examens, of als ze moeilijk in slaap vallen. Je kan dat op een ludieke manier invullen, elk minuutje is er eentje dat mooi is meegenomen. In plaats van te gaan prediken moeten we vooral gaan zien dat we als mentor en als ouder er ook zelf mee bezig zijn. ~

Hoe zie je meditatie evolueren in de maatschappij en binnen een schoolcontext?

We weten nu al zo lang dat emotionele intelligentie belangrijk is, dat we meer moeten stilstaan bij wat ons onderscheidt van computers en artificiële intelligentie. En toch blijven we op school nog heel veel aandringen op kennis vergaren. Het is duidelijk dat stress niet goed is voor ons, dat stress heel veel ziektes verergert. Vaak is het, en niet enkel louter economisch, heel verstandig om meer in te zetten op preventie en ik denk dat bezig zijn met ons mentaal welzijn, onze levenshygiëne, een eerste stap is daar naartoe. ~~Ik ben voor de COVID-periode nog gaan praten in het parlement met onze politici om iets van de grond proberen te krijgen. Ik hoor positieve feedback en initiatieven op alle niveaus ( basisschool tot universiteit) maar nog veel te weinig op structureel niveau. Veel leraren of leidinggevenden tot artsen staan toch argwanend te kijken omdat ze er zelf amper mee in contact zijn gekomen of er zelf nooit over hebben geleerd. Er wordt zoveel gepraat over mindfulness, en ja het wordt commercieel uitgebuit, maar dat zou niet mogen in de weg mogen staan van meer aandacht voor mentale hygiëne in het lessenpakket op school of op het werk.

Hoe kan meditatie van nut zijn voor een sporter?

In het boek laat ik enkele mensen aan het woord van managers tot advocaten maar ook tienkamper Thomas Vanderplaetsen. ~Zijn verhaal is uitzonderlijk en geeft toe dat meditatie hem een beter atleet heeft gemaakt, toen bij hem kanker werd vastgesteld heeft meditatie er hem mentaal doorgeholpen. We mogen niet onderschatten onder welke druk sporters op topniveau staan. Meditatie kan dat voor hen relativeren. Daarnaast is sport op zich ook een vorm van meditatie. Wandelen of lopen..helpt je in een staat van flow. Je kan het jezelf aanleren om tijdens het lopen, zwemmen, fietsen meer in een meditatieve flow te komen. ~